Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia stanowi, że możliwość osiągnięcia jak najwyższego dostępnego stanu zdrowia jest jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej[1]. Choć została ona podpisana w roku 1946, to powyższe stwierdzenia nie były niczym przełomowym w historii ludzkości. Już w I w. n.e. Cyceron w traktacie „O prawach” pisał: salus populi suprema lex (zdrowie ludu najwyższym prawem)[2]. Choroba i cierpienie towarzyszyły człowiekowi od zawsze, toteż każdy z nas ma subiektywne pojęcie, czym dla niego jest zdrowie. Dowodem na to jest występowanie wielu definicji owego stanu skupiających się na różnych jego płaszczyznach. Niektóre z nich nie omijają również tego, co wiąże się ze sferą wiary.
Samopoczucie duchowe
Współcześnie występujące naukowe modele zdrowia i choroby skupiają się wokół dwóch głównych podejść do tych wartości – biomedycznego i holistyczno-funkcjonalnego (holistycznego). Pierwsze z nich traktuje zdrowie jako brak choroby – według jego twórców pojęcia te wykluczają się nawzajem. Drugie natomiast przyjmuje koncepcję dynamicznej równowagi między tymi dwoma stanami, kładąc nacisk na dobre samopoczucie fizyczne, psychiczne, społeczne i duchowe[3]. To ostatnie jest związane z osobistymi wierzeniami, przekonaniami czy praktykami religijnymi.
Choć owe praktyki mają za zadanie wzmacniać duchowość człowieka, to wiele z nich przynosi jednostkowe korzyści w zakresie fizyczności sensu stricto.
Jako pierwszy w kontekście chrześcijańskim przychodzi na myśl post, ale podobnych prozdrowotnych wartości religia uczy nas znacznie więcej. Przyjrzyjmy się im.
Zdrowotne rozumienie Ewangelii
Wszystko mi wolno, ale nie wszystko przynosi korzyść. Wszystko mi wolno, ale ja niczemu nie oddam się w niewolę. (1 Kor 6, 12)
Ten fragment listu do Koryntian w jasny sposób przedstawia chrześcijańskie podejście do kwestii zdrowotnych. Jako ludzie mamy wolną wolę do robienia tego, co chcemy, jesteśmy jednak ostrzegani przed konsekwencjami niektórych działań. Przykład takich niepożądanych zachowań jest przedstawiony już kilka wersetów dalej:
Strzeżcie się rozpusty; wszelki grzech popełniony przez człowieka jest na zewnątrz ciała; kto zaś grzeszy rozpustą, przeciwko własnemu ciału grzeszy. Czyż nie wiecie, że ciało wasze jest świątynią Ducha Świętego, który w was jest, a którego macie od Boga, i że już nie należycie do samych siebie? Za [wielką] bowiem cenę zostaliście nabyci. Chwalcie więc Boga w waszym ciele! (1 Kor 6, 18-20)
Małżeństwo w świetle badań
„Nie będziesz cudzołożył.” (Wj 20, 14)
Ewolucja kulturowa faworyzuje małżeństwa monogamiczne ze względu na ich korzystne skutki dla społeczeństwa, takie jak zmniejszenie wskaźnika przestępczości, wzrost oszczędności, większa inwestycja w dzieci i większa ekonomiczna produktywność, przy jednoczesnym zmniejszeniu konfliktów wewnątrz gospodarstw domowych[4].
Szczęśliwe małżeństwo wiąże się z lepszym zdrowiem psychicznym i fizycznym, a także lepszą sytuacją finansową, niż w przypadku osób żyjących w konkubinacie[5][6].
Nauka dowodzi również, że monogamia jest istotnie skorelowana z deklarowaną satysfakcją ze związku, przy jednoczesnych pozytywnych skutkach w zakresie zdrowia seksualnego, takimi jak zapobieganie niechcianej ciąży i ograniczenie używania substancji psychoaktywnych podczas aktywności seksualnej[7][8].
Alkohol w Biblii
Należący do wspomnianych substancji alkohol to kolejny aspekt wspominany w wielu miejscach w Biblii. Jesteśmy ostrzegani przed jego nadużywaniem i niebezpieczeństwem uzależnienia.
A nie upijajcie się winem, bo to jest [przyczyną] rozwiązłości, ale napełniajcie się Duchem. (Ef 5.18)
Biada tym, którzy są bohaterami w piciu wina i dzielni w mieszaniu sycery. (Iz 5. 22)
Nie bądź z tych, co winu hołdują lub mięsem się lubią obżerać. (Prz 23, 20)
U kogo «Ach!», u kogo «Biada!»,
u kogo swary, u kogo żale,
u kogo rany bez powodu, u kogo oczy są mętne?
U przesiadujących przy winie,
u chodzących próbować amfory.
Nie patrz na wino, jak się czerwieni,
jak pięknie błyszczy w kielichu,
jak łatwo płynie [przez gardło]:
bo w końcu kąsa jak żmija,
swój jad niby wąż wypuszcza;
twoje oczy dostrzegą rzeczy dziwne,
a serce twe brednie wypowie.
Zdajesz się spać na dnie morza
lub spoczywać na szczycie masztu.
«Obili mnie, nic nie poczułem,
chłostali, nic nie wiedziałem.
Kiedyż się zbudzę?
Jeszcze nadal go pragnę…»
(Prz 23, 29-35)
Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem klasyfikuje substancje chemiczne według stopnia ich rakotwórczości dla człowieka. Alkohol etylowy został w niej zaliczony do grupy pierwszej, zrzeszającej substancje o udowodnionym działaniu rakotwórczym[9]. Etanol powoduje duże konsekwencje społeczne i ekonomiczne. Nadmierne spożywanie alkoholu jest przyczyną ponad 200 chorób, urazów i innych schorzeń, odpowiada za 3 miliony śmierci na świecie rocznie oraz wywołuje szereg zaburzeń psychicznych i behawioralnych[10]. Choć jest on szeroko stosowany od wieków wielu kulturach – był również znany w czasach Jezusa – to religia słusznie ostrzega nas przed konsekwencjami jego spożywania.
Biblijna opieka zdrowotna
Rozdział dziewiąty Ewangelii według świętego Mateusza podkreśla niektóre z kluczowych cech biblijnego podejścia do opieki zdrowotnej. Jezus żył i dorastał w biednej społeczności. Znał lokalną sytuację i rozumiał fizyczne, społeczne i duchowe potrzeby społeczności. Ludzie mu ufali, a on uzdrawiał sparaliżowanych, ślepych i chronicznie chorych. Nie koncentrował się jednak tylko na fizycznych potrzebach ludzi. Wybaczał im, zaprzyjaźniał się z marginalizowanymi i kształcił ich w taki sposób, aby reagować na fizyczne, społeczne i duchowe potrzeby.
Sposób, w jaki Jezus rozmawiał z ludźmi chorymi, podkreśla, jak wszystkie aspekty zdrowia – społeczne, fizyczne, emocjonalne, psychologiczne i duchowe – są ze sobą powiązane.
Będziecie oddawać cześć Panu, Bogu waszemu, gdyż pobłogosławi twój chleb i twoją wodę. Oddalę od ciebie wszelką chorobę. (Wj 23, 25)
On odpuszcza wszystkie twoje winy, On leczy wszystkie twe niemoce. (Ps 103, 3)
Posłał swe słowo, aby ich uleczyć i wyrwać z zagłady ich życie. (Ps 107, 20)
Albowiem przywrócę ci zdrowie i z ran ciebie uleczę. (Jr 30, 27)
Umiłowany, życzę ci wszelkiej pomyślności i zdrowia. (3 J 1, 2)
Dieta – współczesny post?
Pismo Święte wielokrotnie uczy nas, że domyślnym stanem dla człowieka jest zdrowie. Obrzędy religijne zaś bardzo często pomagają nam owo zdrowie utrzymać. Jednym z grzechów głównych jest nieumiarkowanie w jedzeniu i piciu. Katolicy są również zobligowani do zachowywania postu ścisłego w Środę Popielcową i Wielki Piątek, a także zachęcani do odmawiania sobie przyjemności (najczęściej jedzenia) w Wielkim Poście i w każdy piątek. To wszystko ma nas motywować do przyjmowania odpowiedniej ilości pokarmu. Nauka natomiast dostarcza z każdym rokiem więcej dowodów na prozdrowotne skutki tych działań, takich jak utrata wagi, zmniejszenie stanów zapalnych czy poprawa kondycji układu krążenia[11].
***
Choć dla wielu przytoczone wyżej zasady są niezrozumiałe czy nie do przyjęcia, to jednak rozwój nauki sukcesywnie dostarcza nam dowodów na ich pozytywne skutki. Czy więc nie warto im zaufać?
Przypisy:
[1] https://apps.who.int/gb/bd/PDF/bd47/EN/constitution-en.pdf?ua=1
[2] https://www.thelatinlibrary.com/cicero/leg3.shtml
[3] Ostrzyżek A, Marcinkowski JT. Biomedyczny versus holistyczny model zdrowia a teoria i praktyka kliniczna; http://www.phie.pl/pdf/phe-2012/phe-2012-4-682.pdf
[4] Henrich, J., Boyd, R., & Richerson, P. (2012). The puzzle of monogamous marriage. Philosophical Transactions of the Royal Society B: Biological Sciences, 367, 657 – 669. https://doi.org/10.1098/rstb.2011.0290.
[5] Robles, T. (2014). Marital Quality and Health. Current Directions in Psychological Science, 23, 427 – 432. https://doi.org/10.1177/0963721414549043.
[6] Sprey, J. (2001). The Case for Marriage: Why Married People Are Happier, Healthier, and Better off Financially. Journal of Marriage and Family, 63, 1199. https://doi.org/10.5860/choice.39-1260.
[7] Schmookler, T., & Bursik, K. (2007). The value of monogamy in emerging adulthood: A gendered perspective. Journal of Social and Personal Relationships, 24, 819 – 835. https://doi.org/10.1177/0265407507084185.
[8] Landor, A., & Winter, V. (2019). Relationship quality and comfort talking about sex as predictors of sexual health among young women. Journal of Social and Personal Relationships, 36, 3934 – 3959. https://doi.org/10.1177/0265407519842337.
[9] https://monographs.iarc.who.int/list-of-classifications
[10] https://www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/alcohol
[11] Malinowski, B., Zalewska, K., Węsierska, A., Sokołowska, M., Socha, M., Liczner, G., Pawlak-Osińska, K., & Wiciński, M. (2019). Intermittent Fasting in Cardiovascular Disorders—An Overview. Nutrients, 11. https://doi.org/10.3390/nu11030673.
