Rok 2024 był czasem dalszego rozwoju publicystycznej gałęzi tertio.pl. Przygotowaliśmy zestawienie najchętniej czytanych i słuchanych oraz ważnych publikacji minionego roku z różnych działów portalu, w których staramy się spoglądać na świat, historię, kulturę, politykę i naukę przez pryzmat nauczania społecznego Kościoła, jak przez okna witrażu (naturalnie wyłącznie co najmniej tak wybitnego jak Wyspiańskiego czy Mehoffera).
Doświadczenie naturalnego biegu pór roku i związanych z nimi ludzkich aktywności zostało zaburzone. Nasz wzrok coraz bardziej przesłania filtr, kamuflujący ślady rajskiej rzeczywistości wokół. Tracimy kontakt z przyrodą, ale także i literaturą, na rzecz bezpośredniego transferu wrażeń serwowanego przez media. O próbach powrotu do korzeni i otaczającym nas sacrum z Janem Maciejewskim, autorem niedawno wydanej książki Już Pora. Miesiące i godziny (Teologia Polityczna: 2024), rozmawiał Jakub Horbacz.
Rozmowa dostępna również w formie tekstowej – należy do działu Kultura w witrażu, w którym przyglądamy się szerokiemu spektrum dzieł kultury nawiązujących do chrześcijaństwa.
Współcześnie duchowni nie mają „dobrej prasy”. Media codziennie zalewają nas falą informacji o wykroczeniach duchownych, ich nadużyciach, skandalach z udziałem kapłanów. Z drugiej strony codzienność księży nadal dla szeregowego wiernego jest kompletnie nieznana, co generuje mnóstwo plotek i niezrozumienia. Z Dawidem Gospodarkiem, autorem książki Duchowni. Cała prawda o życiu w sutannie, Mikołaj Musiał rozmawiał o wyzwaniach stojących przed Kościołem i stereotypach, które zakłamują obraz życia księży.
Podcast Instytutu Tertio Millennio to przestrzeń spotkania i refleksji nad tym, co najważniejsze w życiu człowieka i społeczeństwa. Rozmawiamy o filozofii, Kościele, kulturze i wyzwaniach współczesnego świata, czerpiąc z bogactwa katolickiej nauki społecznej.
Instytut Tertio Millennio za sprawą Tertio Millennio Seminar on the Free Society czy współpracy z rzymskim Angelicum jest międzynarodowy – dlatego część naszych publikacji jest dostępna w języku angielskim (a nie zawsze w polskim).
In this episode, editor Jan Jędrzej Palka interviews Ernst Roets, the Executive Director of the Afrikaner Foundation in South Africa. Ernst Roets shares his journey, focusing on the Solidarity Movement in South Africa—a network of over 50 institutions and 700,000 members working to ensure a future for the Afrikaner community. Mr. Roets highlights the Foundation’s emphasis on international cooperation within the Christian conservative movement and reflects on his background in Constitutional Law and Legal Philosophy. We also explore the intriguing parallels between the Afrikaner community’s challenges and Poland’s history, particularly during the communist era and partitions. [Podcast]
Ignacy Dudkiewicz w swojej najnowszej książce mierzy się z tematem władzy w Kościele w Polsce w wywiadzie prowadzonym przez redaktora Mikołaja Musiała. Jest to głos krytyczny osoby zaangażowanej i wierzącej. Przeszłość, strach oraz bezwład według autora stanowią czynniki fundamentalnie determinujące sytuację polskiego krajobrazu kościelnego. Czy jest recepta jak wyjść z tego kryzysu? Czy problemem są wyłącznie poszczególne osoby, czy winne są istniejące struktury? W rozmowie z redaktorem naczelnym ,,Kontaktu’’ mierzymy się właśnie z wyżej wymienionymi zagadnieniami. [Podcast]
Nowa encyklika „Dilexit nos” – klucz do nauczania papieża Franciszka
Czwarta encyklika papieża Franciszka (opublikowana 24 października 2024 roku), Dilexit nos, porusza zagadnienie Bożej i ludzkiej miłości Serca Jezusa Chrystusa. Z pewnością taka tematyka wielu czytelnikom może sugerować, że ta książka jest jedną z ostatnich po jakie zechcą sięgnąć, ewentualnie jest doskonałym wyborem lektury, gdy cierpimy na kłopoty z zasypianiem. Jednakże skoro w trakcie watykańskiej prezentacji tego dokumentu abp Bruno Forte powiedział, że ten tekst jest „kluczem do zrozumienia całego nauczania papieża Franciszka”, nierozważne byłoby przejście obok tego, co postanowił zawrzeć w tej encyklice.
„Gdyby moi przeciwnicy zobaczyli, że przechodzę suchą stopą po Tamizie, powiedzieliby, że nie umiem pływać”. Słowa Margaret Thatcher trafnie opisują nastawienie kontestatorów obecnego pontyfikatu do poczynań papieża Franciszka, którzy zanim tekst najnowszej encykliki został opublikowany, już spodziewali się wszystkiego, co najgorsze. Czyż może być coś dobrego spod pióra obecnego biskupa Rzymu? – pisał Mikołaj Musiał.
Tekst należy do działu Kościół, w którym z różnych perspektyw piszemy o sacrum i profanum wspólnoty oraz instytucji Kościoła.
Edukacja zdrowotna – upozorowane dobro pod płaszczykiem naukowości?
Wszystko wskazuje na to, że od przyszłego roku szkolnego (2025/2026) uczniowie wpiszą w swoje plany lekcji nowy przedmiot – edukację zdrowotną. Kontrowersyjne zajęcia, mimo protestów rodziców, obowiązkowo trafią do szkół, a uczęszczać na nie będą już czwartoklasiści. Czy krytyka tych planów, wyrażana przede wszystkim przez szeroko pojęte środowiska konserwatywne, jest uzasadniona? Czy może sprzeciw powodowany jest światopoglądowym zaślepieniem i braku dobrej woli w dostrzeżeniu wartościowych elementów projektu ministerstwa? – pisała Gabriela Kozielska.
Tekst należy do działu Świat w witrażu, w którym informujemy o ważnych, współczesnych problemach społecznych na całym świecie (w tym w Polsce), patrząc na nie w świetle nauczania społecznego Kościoła i proponując rozwiązania.
Konstytucja Światowej Organizacji Zdrowia stanowi, że możliwość osiągnięcia jak najwyższego dostępnego stanu zdrowia jest jednym z podstawowych praw każdej istoty ludzkiej. Choć została ona podpisana w roku 1946, to powyższe stwierdzenia nie były niczym przełomowym w historii ludzkości. Już w I w. n.e. Cyceron w traktacie „O prawach” pisał: salus populi suprema lex (zdrowie ludu najwyższym prawem). Choroba i cierpienie towarzyszyły człowiekowi od zawsze, toteż każdy z nas ma subiektywne pojęcie, czym dla niego jest zdrowie. Dowodem na to jest występowanie wielu definicji owego stanu skupiających się na różnych jego płaszczyznach. Niektóre z nich nie omijają również tego, co wiąże się ze sferą wiary – pisał Dominik Wiszniewski.
Tekst należy do działu Witraż naukowy, w którym rozważamy zagadnienia naukowe pod szkiełkiem nauczania społecznego Kościoła.
28 października, w związku z nadchodzącym Jubileuszem Roku 2025, Watykan zaprezentował nową maskotkę o imieniu Luce. Jej imię oznacza światło i tym samym symbolizować misję przyciągnięcia młodszej publiczności do Kościoła. Arcybiskup Rino Fisichella, główny organizator Jubileuszu, wyraził nadzieję, że ta postać pomoże Watykanowi zaangażować się w kulturę popularną.
Reakcje środowisk katolickich na maskotkę były niezwykle zróżnicowane. Wyłoniły się dwa obozy – oddanych zwolenników Luce oraz stanowczych przeciwników. Punktem wyjścia było założenie, że młodych trudno zainteresować przekazem, który ich przerasta; zamiast tego, oczekują treści dostosowanej do ich codzienności. Czy ten nowatorski pomysł okazał się skuteczny? – pisał Jan Pałka. [Kultura w witrażu]
AI w edukacji: od stochastycznej papugi do dydaktycznego sojusznika
Dostęp do takiej czy innej wersji GPT ma dziś każdy. Zamiast udawać, że czaty AI nie istnieją, lepiej w edukacji z nimi współdziałać. Ten symbiotyczny cel przyświeca niniejszemu artykułowi. Został on we wskazanym miejscu przygotowany i napisany przez sztuczną inteligencję. Prowadzony przeze mnie krok po kroku ChatGPT-4 najpierw znalazł odpowiednie źródła, następnie wyszukiwał w nich interesujące mnie informacje, pisał fragmenty artykułu o wskazanej tematyce i poprawiał je według wskazówek. Na każdym kroku wymagało to mojej inwazyjnej redakcji. Oddaję teraz głos szanownemu koledze czatowi, by na koniec skomentować uzyskane efekty. – pisał Jarosław Herman [Witraż naukowy]
Na początku kwietnia, ukazała się watykańska deklaracja Dignitas Infinita o godności człowieka. Od tego momentu zdążyła już wywołać w Kościele zagorzałą dyskusję. Słyszalne są głosy, że działania Watykanu są „zbyt liberalne” czy „oddzielone od tradycji”, ale niekoniecznie musi być to zgodne z rzeczywistością. Czy da się przeciąć tę nić niezgody wewnątrz Kościoła i pogodzić ze sobą przeciwne stanowiska? – pisał Jan Marcinowski.
W liście apostolskim Ad Theologiam Promovendam (Aby Promować Teologię) wydanym przez papieża Franciszka 1. listopada 2023 nawoływano Kościół do uprawiania teologii kontekstualnie: jak to ujęto w motu proprio, teologia musi być „zasadniczo kontekstualna, zdolna do czytania i interpretowania Ewangelii w warunkach, w jakich na co dzień żyją mężczyźni i kobiety, w różnych środowiskach geograficznych, społecznych i kulturowych”. W jakim stopniu Fiducia Supplicans (Błagająca Ufność) i deklaracja w sprawie „błogosławieństw” wydana przez kardynała Victora Manuela Fernándeza i Dykasterię Nauki Wiary (DNW) w dniu 18. grudnia 2023 spełniają ten standard? – pisał George Weigel.
Jeden z tekstów wybitnego amerykańskiego intelektualisty i przyjaciela ITM, tłumaczonych przez redakcję Tertio na język polski.
Wiceprezydent James David Vance, chwytliwie skrócony do J.D. Vance’a, to niezwykle ciekawa – i dająca spore nadzieje – postać. Skąd się wziął ten pochodzący z ubogiej rodziny w Pasie Rdzy katolik na tak wysokim stanowisku?
Katolicy nie są w USA kojarzeni z urzędem głowy państwa i jej zastępcy. Chrześcijanie odpowiadają za 67% społeczeństwa Stanów, przy czym 34% to różne wyznania protestanckie i okołoprotestanckie, 11% to „chrześcijanie niezrzeszeni” a 22% to właśnie katolicy. W długiej, prawie 250-letniej historii amerykańskiej demokracji spotkamy się z jednym katolikiem na stanowisku wiceprezydenta (to… Joe Biden, obecnie prezydent i vice w czasie prezydentury Baracka Obamy) i dwoma pełniącymi urząd prezydenta (obok Bidena mowa o J.F. Kennedym zamordowanym w czasie swoich rządów w 1963 roku). Sam fakt zatem, że J.D. Vance ma spory potencjał na uzupełnienie tego grona, jest wartym odnotowania – pisał Krzysztof Konieczny.
Pozycja i hierarchia sakramentów w Kościele jest, jak dobrze wiemy, bardzo wysoka. Problem polega jednak na tym, że nie wszyscy są tego świadomi. Spotykamy się coraz częściej z sytuacją, którą można nazwać „sakramentem z tradycji” – nie brakuje osób, których źródłem motywacji do przyjęcia sakramentu jest przymus lub zwyczaj, a nie głęboko zakorzeniona wiara – pisał Jakub Piątkowski. [Kościół]
Muszę przyznać, że czuję się wyjątkowo skonfundowany, gdy widzę zorganizowane protesty w sprawie „poparcia dla Palestyny” w Polsce i na świecie. Mamy tutaj ewidentnie do czynienia ze swoistym, niemedycznym „rozdwojeniem jaźni” gdzie na happeningach organizowanych przez (najczęściej lewicowe) organizacje, padają hasła stricte wyrwane z deklaracji ideowej… Hamasu. Tej samej organizacji, którą można o wszystko posądzać, ale na pewno nie o jakąkolwiek przychylność dla idei współczesnych ruchów lewicowych – pisał Marcin Lupa.
Tekst jest częścią działu Globalne Południe pod Lupą, w którym Marcin Lupa informuje o wydarzeniach na Globalnym Południu, szukając rozwiązań opartych o sprawiedliwość społeczną, naturalną godność i prawa człowieka. Autor współtworzy profil Globalne Południe (@GlobPoludnie) na platformie X.
Dekonstrukcja paryskiej dekonstrukcji. Ceremonia otwarcia na chłodno
Ceremonia otwarcia igrzysk olimpijskich w Paryżu z pewnością wzbudziła więcej kontrowersji niż ta inaugurująca paraolimpiadę w środę 28 sierpnia. W medialnym szumie nie było czasu na wnikanie w poszczególne segmenty widowiska. Teraz przyszedł czas na analizę na chłodno – bez niepotrzebnych emocji, za to ze zwróceniem uwagi na niuanse, oceną ówczesnego stosunku do całego skandalu i spojrzeniem w przyszłość ku Los Angeles i… Warszawie? – pisał Franciszek Jóźwicki. [Kultura w witrażu]
Rwandyjskie zauroczenie i kongijska wściekłość: Polska w Afryce
Polska dyplomacja postanowiła mocniej zaakcentować, a nawet przebić, swoje przywiązanie do państwa położonego nad drugą najdłuższą rzeką Afryki. Wykonanie jednak miało charakter co najmniej kontrowersyjny, chyba że eksplozja protestów podczas których wściekła ludność tubylcza w Kinszasie wywiesza antypolskie transparenty i pali polskie flagi była celem samym w sobie. Możliwe, że kierowano się zasadą: „nieważne jak o tobie mówią, ważne by mówili”, jednak myślę, że współcześni analitycy od marketingu odnieśliby się krytycznie wobec tak archaicznej strategii reklamowej – pisał Marcin Lupa. [Globalne Południe pod Lupą]
Można stwierdzić, że zamysł filozoficzny poprzedza zdarzenie historyczne oraz go współtworzy. Arystoteles, nauczyciel Aleksandra Wielkiego, wtłoczył w niego ducha greckiego, który rozszerzył się po całej Azji. Scholastycyzm uprzedził i współtworzył średniowieczną pilność uniwersytecką a Kartezjusz otworzył nową kartę dualizmu każącego traktować kolejnym wiekom materię i umysł jako dwa skrajnie oddzielne przymioty jednego człowieka. Rewolucja Francuska – akt barbarzyństwa i anarchii – była poprzedzona intelektualnym fermentem pism Woltera, Rousseau i Diderota a Rewolucja Angielska purytańskimi, katolickimi i protestanckimi dysputami o kompetencjach Króla i parlamentu. Obecne następuje ponowne wypełnianie intelektualno-religijnej przestrzeni powstałej po wojnie dwóch zwalczających się heglowskich herezji: nazizmu oraz marksizmu oraz dogrywki ideologii – liberalizmu oraz komunizmu – pisał Konrad Kościewicz.
Tekst jest częścią działu metapolitycznego Witraż republikański, opartego o republikańskie, chadeckie ideały.
Watykańska dyplomacja w ONZ – sztuczna inteligencja, głód, klimat i „III wojna światowa w kawałkach”
28 września 2024 roku w Nowym Jorku, odbyła się debata generalnej 79. sesji Zgromadzenia Ogólnego (ZO) ONZ, w ramach której reprezentanci państw członkowskich prezentowali swoje stanowiska. Poprzez swojego sekretarza stanu, kard. Pietro Parolina, Stolica Apostolska poddała w wątpliwość proporcjonalność odpowiedzi Izraela w Gazie, ostrzegła przed klimatycznym wyzyskiem krajów rozwijających się oraz przed niebezpiecznym kierunkiem rozwoju sztucznej inteligencji, a także zaapelowała o budowę demokracji opartej na wartościach – pisał Krzysztof Konieczny. [Świat w witrażu]
Zestawiając ze sobą datę rozpoczęcia Soboru Trydenckiego i symbolicznego początku reformacji protestanckiej, czyli wystąpienia Marcina Lutra w Wittemberdze, odnieść można mylne wrażenie, iż reforma katolicka była spóźnioną o kilkadziesiąt lat odpowiedzią na reformację. W rzeczywistości było zupełnie inaczej. Reforma Soboru Trydenckiego wyrosła z głęboko zakorzenionego w tradycji Kościoła ruchu odnowy i z naturalnych procesów przeobrażania się życia duchowego, którym stale podlega Kościół, a których poniższe przedstawienie ma na celu wykazanie ciągłości dzieła reformy. Nawet w sytuacji, w której nie doszło do reformacji Lutra, odnowa w Kościele nastąpiłaby w formie zbliżonej do tej znanej z Trydentu – pisał Adrian Kopeć.
Tekst jest częścią działu Historia w witrażu, w którym przyglądamy się wydarzeniom historycznym w kontekście nauczania społecznego Kościoła, szukając inspiracji do rozwiązywania współczesnych problemów.
Nie każdemu Stany Zjednoczone Ameryki kojarzą się z chrześcijańskim wezwaniem do ewangelizacji wszędzie i na wszelkie sposoby (“a nawet słowami, jeśli trzeba” – mógłby dodać św. Franciszek). Myślę jednak, że powinny. To między innymi to wezwanie sprawiło, że USA w ekspresowym tempie dołączyły do światowej ligi mocarstw – pisał Krzysztof Konieczny. [Historia w witrażu]
Dogmat – słowo, które współcześnie budzi wiele negatywnych emocji: Z jednej strony czasami wiąże się z wewnętrznym sprzeciwem wobec narzucającej się nam czyjejś wizji świata; z drugiej – wręcz przeciwnie – z lękiem przed indywidualnym sposobem myślenia czy nierozsądnym postrzeganiem ich jako wykładni, której mamy smutny obowiązek się podporządkować – pisał Kacper Beker. [Kościół]
Sekularyzacja warszawskich urzędów – standardy w miejsce krzyży
„Warszawa jako pierwsze miasto w Polsce zakazuje krzyży w urzędzie, a urzędnikom eksponowania symboli religijnych na biurkach” donosiła Gazeta Wyborcza – Rafał Trzaskowski podpisał zarządzenie. Wątpliwości wzbudzało monitorowanie pracy urzędników i traktowanie krzyża wyłącznie jako symbolu religijnego, z pominięciem wymiaru kulturowego – pisał Jarosław Herman. [Świat w witrażu]
